ماتم جهانی عاشورا

شیعیاندر هر کجای دنیا که باشند شیعه هستند و به اهل بیت پیامبرشان ارادت ویژه دارند؛ از‌این‌رو می‌کوشند نام و یادشان را زنده نگاه داشته و بر میزان معرفت و ارادتشان به ایشان بیفزایند. برگزاری مراسم ولادت یا شهادت اهل بیت(ع) ازجمله اقداماتی است که به این منظور انجام می‌شود و نیز زمینه‌ای است برای آشنایی و افزایش تعلق‌خاطر نسل‌های جدید شیعیان به ایشان که البته محملی برای آشنایی پیروان سایر ادیان و مذاهب با مذهب تشیع نیز می‌شود.

شیعیان ترکیه هم از این قاعده مستثنا نیستند و تلاش‌های گسترده‌ای را درقالب گروه‌های مختلف مذهبی فعال در این کشور برای تعالی نام و یاد اهل بیت(ع) به منصه ظهور می‌رسانند. به‌ویژه در شهرهایی که جمعیت شیعیان در آن درخور توجه است شاهد برگزاری مراسم ولادت و شهادت ائمه اطهار(ع) و نیز سایر مناسبت‌های دینی مانند اعیاد به‌صورت باشکوه و با حضور گستردة مردم هستیم.

در این میان حتی شیعیان از برگزاری مراسم‌هایی همچون جشن میلاد حضرتمعصومه(س) ویژه بانوان یا نماز عید قربان در صبح روز عید هم غافل نیستند. بی‌شک ماه محرم و روز عاشورا در میان همۀ مراسم‌های مذهبی شیعیان جایگاهیمتفاوت دارد و شیعیان ترکیه هم به این مهم توجه ویژه دارند که بارزترین آن در مراسم روز عاشورا در شهر استانبول و در محلۀ هالکالی متجلی می‌شود. در ادامه گزارشی از این مراسم کم‌نظیر را مطالعه خواهید نمود.

حدود نیم قرن از حضور پررنگ شیعیان در شهر استانبول می‌گذرد؛ حضوری کهابتدا با سختی‌های فراوانی همراه بود و برگزاری مراسم‌های مذهبی با مصائب بسیاری عجین بود. مسجد «زینبیه» اولین مسجدی است که توسط شیعیان در این شهر تأسیس گردید. اگرچه پیش از آن شیعیان ایرانی از مسجد دیگری در بازار استانبول استفاده می‌کردند که چندان به عنوان مسجد شیعیان شناخته نمی‌شد.

مسجد زینبیه در یکی از مناطق نسبتأ محروم استانبول به نام «هالکالی» کهفاصلة چندانی با فرودگاه بزرگ آتاتورک ندارد، واقع شده است. ساختمان این مسجد چند سال پیش در اثر زلزله تخریب شد و مسئولان آن مجبور شدند مسجد موقتی را در چند ده متر بالاتر بنا کنند. مسجد موقتی که اکنون یکی از مراکز اصلی شیعی ترکیه است و بسیاری از برنامه‌های شیعیان با محوریت آن انجام می‌گیرد.

درحال‌حاضر نیز مجتمع فرهنگی بزرگی با نام «زینبیه» در همان منطقه و درنزدیکی میدان هالکالی در حال ساخت است که تنها یکی از بخش‌های آن مسجد است و چندین سالن اجتماعات، محل برگزاری کلاس درس، محل برگزاری نمایشگاه‌های فرهنگی، فروشگاه‌های عرضة محصولات فرهنگی و … در آن قرار دارد. به گفتۀ مسئولان زینبیه این مرکز بزرگترین مرکز فرهنگی مذهبی اروپا خواهد شد. برای کلنگ‌زنی این مرکز مراسم باشکوهی برگزار شد که در آن نمایندگانی از ایران، لبنان، عراق، جمهوری آذربایجان و … حضور داشته و سخنرانی کردند.

شیعیان استانبول در ایام ماه محرم برنامه های متنوعی را برگزار می‌کنند کهمخاطب برخی از آنها نه فقط شیعیان، که همة مردم این شهر، بلکه کشور هستند. برگزاری نمایشگاه عکس یکی از این برنامه‌هاست که به همت انجمن شیعیانجعفری ترکیه و با مشارکت شهرداری استانبول با هدف به نمایش گذاشتن عکس‌هایی از مراسم عزاداری شیعیان در ماتم شهادت امام حسین(ع) برگزار می‌شود.

در حاشیة نمایشگاه «عکس‌هایی از عاشورا» دفتر یادداشت دل‌نوشته‌هایمسلمانان دربارۀ امام حسین(ع) و حادثۀ عاشورا نیز قرار داده می‌شود تا علاقه‌مندان خاطرات، خواسته‌ها، اشعار و متون ادبی خود را در آن به رشتۀ تحریر درآورند.

این دل‌نوشته‌ها هر سال در قالب کتابی با عنوان «برگ‌هایی محزون ازعاشورا» به چاپ می‌رسد.از دیگر برنامه‌ها استفاده از ظرفیت شبکه های ماهواره ای گسترده در ترکیه برای معرفی حادثة عاشوراست. به‌ویژه که در سال‌های اخیر به دلایل گوناگون علاقه‌مندی بیشتری در میان شهروندان ترکیه برای آشنایی با اهل بیت(ع) و به‌ویژه نهضت عاشورا به‌وجود آمده و شبکه های مختلف با همکاری شیعیان به تولید برنامه های مرتبط اقدام می‌نمایند.

برای مثال شبکة «تی‌آر‌تی» که شبکة دولتی ترکیه است برای معرفی حادثةعاشورا و شهادت امام حسین(ع) و یاران باوفایش در سال‌های اخیر به ساخت مستندهایی با عنوان «همه جا کربلاست»، «با هم هستیم» و … دست‌زده است.

گفت‌وگو با علما و اندیشمندان شیعة ترکیه دربارة عاشورا، شیوۀ عزاداریشیعیان برای امام حسین(ع) و پیام شهدای کربلا از بخش‌هایی است که در این مستندهای تلویزیونی جای گرفته است. شبکه‌های تلویزیونی «جم.تی.‌وی» و «برات.تی‌وی» هم از دیگر شبکه هایی هستند که برنامه های مختلفی را در اینزمینه پخش می‌کنند.

اما بارزترین بخش برنامه های ماه محرم در استانبول مراسم روز عاشورا درمیدان هالکالی است. سنگ‌بنای برگزاری مراسم عاشورای حسینی در سال 1982م، توسط حجت‌الاسلام صلاح‌الدین اوزگوندوز و حجت‌الاسلام حمید توران بنا نهاده شد. مراسم اندک اندک پا گرفت و در سال 1991م، برای نخستین‌بار خبر برگزاری چنین مراسمی در مطبوعات ترکیه منعکس شد. اما میل و اشتیاق شیعیان و حتی غیر شیعیان برای برگزاری این مراسم سال به سال بیشتر شد و کار به آنجا کشید که در سال 2005م، این مراسم در سه زمینه در کتاب «رکوردهای گینس» ثبت شد:

بیشترین تعداد تماشاگر یک نمایش (تعزیه) با سیصد هزار تماشاگر ثبت شده،بزرگترین کادر آماتور تئاتر (840 نفر) و گسترده‌ترین صحنۀ اجرا در 2500 مترمربع صحنۀ خاکی و ماسه‌ای. همچنین از طرف سازمان «یونسکو» با ‌عنوان بهترین مراسم عزاداری حسینی(ع) در جهان انتخاب شده است.

خلاصة مراسم میدان هالکالی از این‌ قرار است: سخنرانی چند شخصیت وصاحب‌نظر دربارۀ امام حسین (ع) و عاشورا و اجرای یک تعزیه. در برگزاری این مراسم صدها نفر مشارکت دارند و شرح وظایف همه مشخص و برنامه‌ریزی شده است و هرکس به مسئولیت خود احاطۀ کامل دارد و آن را به بهترین صورت انجام می‌دهد، از مدیریت مراسم تا کوچک‌ترین مسئولیت‌ها. حتی پیش از برگزاری مراسم چند نشست برای ساماندهی کارها تشکیل می‌شود که یکی از آنها نشست انجمن جوانان زینبیه به منظور اطلاع‌رسانی مراسم عزاداری حسینی است.

اعضای این انجمن وظیفه دارند هر سال به مناسبت فرا رسیدن ماه محرم‌، درسطح شهر استانبول آگهی‌های مربوط به برگزاری مراسم عزاداری برای سالار شهیدان در میدان هالکالی استانبول را به اطلاع عموم مردم برسانند. پخش آگهی، تبلیغات رادیویی و تلویزیونی، پیام‌های مطبوعاتی و ارسال دعوت‌نامه برای مسئولان سیاسی و دولتی ازجمله مسائلی است که در این نشست مورد بررسی قرار می‌گیرد

. این مراسم که ابعادی جهانی و شهرتی بین‌المللی یافته، از سوی برخی خیرینو دوستداران اهل‌بیت(ع) حمایت مالی می‌شود. هر ساله پیش از برگزاری، حامیان مالی این مراسم گرد هم می‌آیند و ضمن تقدیر از آنها برای برگزاری هرچه بهتر مراسم صحبت و تبادل نظر می‌کنند.

در هالکالی از قمه‌زنی خبری نیست و حتی از پنج سال پیش زنجیر هم نمی‌زنند،اما همه در صفی می‌ایستند و به واحدهای هلال احمر مستقر در میدان، خون اهدا می‌کنند. مسئولان مراسم، ستادی را با نام «خون اهدا کن، زندگی ببخش» تشکیل داده اند و در مراسم عاشورا مردم را به شرکت در این کار خیر دعوتمی‌کند. همین موضوع باعث شد احمد لطفی آکار، نایب ‌رئیس سازمان هلال احمر ترکیه، در سال 2010م، طی مراسمی از مسئولان «ماتم جهانی عاشورا» با اهدای لوح یادبود تقدیر کند و اقدام ایشان را الگویی برای همة نیکوکاران بداند.

اما جذاب‌ترین بخش این مراسم، تعزیه است. متن تعزیه را معمولاًحجت‌الاسلام صلاح‌الدین اوزگوندوز می‌نویسد. (نگارندة این سطور خود شاهد بوده که وی از چند ماه پیش از ماه محرم بسیاری از کارهای خود را تعطیل می‌کند تا همة تمرکزش را مصروف نگارش متن تعزیه نماید) و در نگارش این متن از منابع مشهور و مورد اتفاق اکثریت مورخان و مقتل‌نویسان شیعه و سنی استفاده می‌‌کند. متن نمایشنامه‌ ساده، هم فهم و مستند است و هر سال تغییر می‌کند و هر بار بخشی از واقعۀ عاشورا به اجرا درمی‌آید؛ گاه حوادث روی داده در مدینه، گاه کربلا، شام یا کوفه موضوع نمایشنامه است.

در این میان به قهرمانان کربلا همچون حضرت ابوالفضل(ع)، حضرت زینب، حضرتعلی اکبر(ع) و نیز صحابۀ امام توجه می‌شود. کارگردانی تعزیه را هم هلال محمود‌ اوغلو، کارگردان اهل جمهوری آذربایجان، به عهده دارد که با همکاری قاسم آلجان، کارگردان گروه تئاتر جوانان زینبیه، آن ‌را به سرانجام می‌رسانند. چند صد نفر نیز اجرای نقش های تعزیه را برعهده دارند که هر ساله برای آن فراخوان داده شده و افراد علاقه‌مند بسیاری داوطلب می‌شوند که هیئت داوران از بین ایشان دست به انتخاب می‌زنند.

به‌طورکلی می‌توان گفت برگزاری این مراسم طی سال‌های گذشته و بازتاب آن دررسانه‌ها باعث تسریع در مسیر گرایش به تشیع شده است. در سال 2008م، پانصد هزار نفر در این مراسم شرکت کردند و در سال‌های اخیر تعداد شرکت‌کنندگان تا حدود یک میلیون هم گزارش شده است.

مراسم هالکالی اکنون دیگر شهرتی جهانی دارد و به بخشی از هویت شهراستانبول و کشور ترکیه تبدیل شده است.هر ساله بعضی از نمایندگان مجلس، نهادهای مردمی، میهمانان خارجی، کنسول‌های کشورهای اسلامی مقیم ترکیه، کنسول‌های کشورهای ترک‌زبان در استانبول، نمایندگان مطبوعات و هنرمندان و خانواده‌های شهدا در این مراسم شرکت می‌کنند.

رئیس‌جمهور، نخست‌وزیر و رئیس مجلس نیز برای حضور در مراسم دعوت می‌شوند. در سال 2006م، رئیس مجلس ترکیه در این مراسم حاضر شد. در سال 2010م، هم رجبطیب اردوغان، نخست‌وزیر ترکیه، در این مراسم سخنرانی کرد که بازتاب وسیعی در کشورهای اسلامی داشت، تا آنجا که چند تن از مراجع تقلید همچون آیات عظام جعفر سبحانی و سید عبدالکریم موسوی اردبیلی با ارسال نامه ای خطاب به وی از این اقدام اردوغان تشکر کرده و آن‌را اقدامی بجا و هوشمندانه در زمینة نزدیکی اهل تسنن و شیعیان و ناامیدی دشمنان اسلام دانستند.

اگرچه طبیعتاً شخصیت های سیاسی از حضور در هر مراسمی ‌دنبال بهره‌برداریهای شخصی نیز هستند که حضور اردوغان هم از این قاعده مستثنا نیست و البته نشان از جایگاه این مراسم در میان مردم ترکیه دارد. در سال‌های گذشته مقاماتی از ایران هم در این برنامه حضور داشته اند؛ ازجمله دکتر علی اکبر ولایتی، مشاور بین‌الملل مقام معظم رهبری و نیز دکتر علی لاریجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی.

درواقع برگزاری این مراسم، عاشورا و شهادت امام حسین(ع) را به موضوعی آشنابرای ترک‌ها تبدیل کرده است و اکنون اهل سنت به امام حسین(ع) و عاشورا علاقه و اشتیاق نشان می‌دهند و می‌خواهند هرچه بیشتر در این باره بدانند.

خبرنگاران بیش از پنجاه آژانس خبری ترکیه و دیگر کشورها هم این مراسم راپوشش خبری می‌دهند و یک شبکۀ تلویزیونی معتبر هم از سوی مسئولان مراسم اجاره می‌شود تا به طور مستقیم مراسم را پخش نماید. گرچه بعضی شبکه‌ها هم داوطلبانه این مراسم را به صورت رایگان پخش می‌کنند.

مجله «راه جعفری» متعلق به شیعیان جعفری ترکیه، هر سال پس از روز عاشورا،با برگزاری مراسمی باشکوه به رسانه‌ها و مطبوعاتی که مراسم «ماتم جهانی عاشورا» در میدان هالکالی استانبول را بهتر منعکس کرده‌اند جوایزی اعطا می‌کند.همچنین در این مراسم به بهترین عکس از مراسم عاشورای حسینی، بهترین مقاله، فیلم و گزارش تصویری نیز جوایزی تعلق می‌گیرد.

پس از مراسم نیز، محتوای آن در قالب دو سی‌دی، یکی شامل سخنرانی و دیگریاجرای تعزیه تهیه می‌شود و برای مقامات و شخصیت‌های مهم حاضر در مراسم ارسال می‌گردد. این سی‌دی‌ها نه تنها در ترکیه، بلکه در کشورهای دیگر مثل روسیه و آمریکا هم توزیع می‌شود. حتی در برخی کشورهای عربی سی‌دی تعزیۀ این مراسم به عربی دوبله و منتشر می‌گردد.

با بعضی از حاضران در مراسم هم مصاحبه شده و احساس و نظر آنها نسبت به اینمراسم مکتوب شده و به صورت مجموعه کتاب‌هایی با عنوان «برگ‌هایی از حزن عاشورا» منتشر می‌شود. در پایان مراسم هم، عزاداران میهمان سفرۀ اکرام امام حسین(ع) خواهند بود.

محمد مهدی رحیمی

Persian, 16 Kasım 2013 02:44