Özellikle son dört aydır Irak basınında, Kerkük bölgesinde yaşayan Arap çiftçilerin Dokan(1) Barajı’ndan yeterli su bırakılmadığına dair şikayetlerini içeren ve bu durumun Erbil merkezli Kürt Bölgesel Yönetimi (KBY) tarafından maksatlı biçimde uygulanan bir politika olduğunu ifade eden haberler yer almaktadır. Sözkonusu sorunların ve bu sorunların yansıdığı haberlerin artmasında Irak genelinde ortalama yıllık yağış miktarında yaşanan azalmanın önemli bir etkisi olduğu da düşünülebilir.

Genel yıllık ortalama yağışın 216mm/yıl olduğu Irak’ta son dönemlerde yağışlar uzun yıllar ortalamasının yarısı seviyesinde seyretmektedir bu durum Irak’ta su sıkıntısının daha da artmasına neden olmaktadır.(2) Yağışların %50 azaldığı Irak’ta, Kerkük bölgesinde yıllık yağış oranı 100 mm’dir(3). Kerkük bölgesinde yaşayan Arap çiftçiler, KBY’nin kış aylarında Dokan Barajı’nın vanalarını kapattığını ve kendilerine zarar uğrattığını belirtmişlerdir. Bölgede yaşayan çiftçiler Haziran–Eylül dönemlerinde çok fazla su bırakıldığını fakat geri kalan dönemlerde hiç su bırakılmadığını, bölgede içme suyu ve sulama suyu yetersizliği yaşandığını aktarmaktadırlar. (4)

Petrol zengini bir vilayet olarak da bilinen Kerkük’te 250,000 hektar alan ekilebilir arazidir ve nüfusun %85’i çiftçidir. Basında yer alan haberlerde, Arap köylülerinin, Kürt otoritesini Dokan Barajı’ndan gelen suyu Arapların Kerkük’teki topraklarından ayrılıp bölgeyi boşaltmaları için bir koz olarak kullandıkları görüşünde olduğu görülmektedir. Arap köylülerin verdiği bilgiye göre, KBY yetkilileri meseleyi teknik bir sorun olarak görmekten kaçınmaktadır. KBY yetkilileri tarafından meseleyi yapay siyasi sorun haline getirmekle işam edilmektedirler(5).

Söz konusu olan Dokan Barajı KBY sınırları içerisinde Süleymaniye vilayetindedir ve 1961 yılında sulama ve enerji amacıyla inşa edilmiştir. Kerkük’ün 75 km kuzeydoğusunda yer alan baraj 116 m (temelden yüksekliği) yüksekliğinde ve 6800 milyon metreküp normal su kotunda göl hacmine sahiptir.(6)

Barajın üzerinde yer aldığı Küçük Zap Suyu İran’dan doğmaktadır. Samad ve binlerce çiftçi için önemli bir su kaynağı olan Küçük Zap Suyu, Dicle ile birleşmeden önce Kerkük’ten geçmektedir. Yağış oranının düşmesi Dokan Barajı’nda depolanan su miktarının düşmesine de neden olmuştur. Şubat 2011’de Dukan barajı su seviyesi geçen yıla kıyasla 6 metre düşmüştür. Dukan barajından Kerkük su projesine ulaşan su miktarı normal dönemde saniyede 75 metreküpken, şimdi bu rakam saniyede 30 metreküp olduğu ifade edilmektedir. Çiftçiler bu su miktarının içme suyu için yeterli olmadığını belirtmişlerdir(7).

Arapların eleştirilerine karşılık veren Kürt tarafının beyanatlarında genel olarak meselenin teknik sorunlardan kaynaklandığına vurgu yapılmaktadır. Kürt Bölgesel Yönetimi’nin eski  su bakanlarından Tahseen Kader, Dokan Barajı kapaklarının kapatılmasının rutin bir durum olduğunu ve endişe edilmemesi gerektiğini, suyun bahar sonlarında kullanılmak üzere sulama ve elektrik üretimi amacıyla depolandığını belirtmiştir. Diğer Kürt uzman ve yetkililer de durumun siyasi bir durum olmadığı, teknik bir mesele olduğuna dikkat çekmeye çalışmaktadırlar.(8)

Bu arada Kürt yetkililerin de sıkça dikkat çektiği üzere, İran’ın yakın gelecekte su politikalarından kaynaklanacak bazı uygulamaların da Dokan Barajı’nın durumunu zora sokacağı anlaşılmaktadır. BM verilerine göre Küçük Zap suyu üzerinde İran’ın şu an için bir barajı bulunmamaktadır. (9). Ancak İran’ın Küçük Zap suyu üstüne baraj yapmayı planladığı ve yapılacak baraj nedeniyle su sıkıntısının artacağı yönünde bilgiler mevcuttur.

BM verilerine göre Dokan Barajı’nın normal su kotunda göl hacmi 6.800 milyon metre küptür. Irak basınında yer verilen verilere göre de, barajda ortalama 1.3 milyon metre küp su depolanmaktadır. Son dört ayda ise bu rakam 600.000 metre küpe düşmüştür. Başka Kürt yetkililer olmak üzere, pek çok Iraklı, halihazırda yağışların azalmasından olumsuz etkilenen Dokan Barajı’nın, İran’ın yakın gelecekte tamamlanacak su projeleri nedeniyle daha da olumsuz etkileneceği kaygısını taşımaktadır. (10)

Kerkük’te yoğunlukla Arapların yaşadığı Havice bölgesinde kışın buğday, arpa, mısır, fasulye ve kış meyveleri yetiştirilirken, yaz aylarında sarı mısır, domates, salatalık, pamuk, biber, patlıcan ve kabak yetiştirilmektedir. Ancak son gelen haberlere göre Kerkük ve Havice sulama projeleri, Dokan Barajı’ndaki su seviyesinin düşmesi nedeniyle beklentileri karşılayamamaktadır. Kerkük şehri yakınlarında bulunan ve sulama amacıyla yapılan Plakana ve Shirin barajlarının Kerkük’ü rahatlatabileceği düşünülmüş olsa da, halen bu projeler halen tamamlanamamıştır. Kerkük’te tüketilen suyun önemli bir bölümü de artezyen kuyularından çekilen yeraltısularından elde edilmektedir. (11)

Sonuç olarak, Irak’ın en sorunlu bölgelerinden biri olan Kerkük üzerinde yapılan tartışmalara önümüzdeki dönemde su sorununun da eklenmesi şaşırtıcı olmayacaktır.

Dr. Tuğba Evrim MADEN, ORSAM Su Araştırmaları Programı Danışmanı, Aksaray Üniversitesi U.İ.B.

Kaynaklar  
 
(1) Dokan barajı bazı kaynaklarda Dukan barajı olarak da yer almaktadır.
 
(2) “Iraq water shortages raise eşnic tensions”, 29/01/2011,http://www.terradaily.com/reports/Ir
aq_water_shortages_raise_eşnic_tensions_999.html; http://www.fao.org/nr/water/aquastat/main/index.stm
 
(3) “Low water level in Dukan Lake causes cancellation of irrigation Project”, 02/04/2011, http://kirkuknow.com/english/index.
php/2011/04/low-water-level-in-dukan-lake-cancelled-irrigation-project/
 
(4) “Iraq water shortages raise eşnic tensions”, 29/01/2011,http://www.terradaily.com/reports/Iraq_w
ater_shortages_raise_eşnic_tensions_999.html
 
(5) “Iraq water shortages raise eşnic tensions”, 29/01/2011,http://www.terradaily.com/reports
/Iraq_water_shortages_raise_eşnic_tensions_999.html

(6) http://www.fao.org/nr/water/aquastat/main/index.stm;
"Dokan and Derbandikhan Emergency Hydro Power Project" 2006.
Retrieved 11 February 2011.http://www.krg.org/pdf/WBPID_HydroPower.pdf.
 
(7) “Water - a New Battleground Between Kurds and Arabs”, Zanko Ahmed, 31/03/2011, http://www.aina.org/news/20110330205446.htm; “Dukan Dam at Center of Eşnic Conflict in Norşern Iraq”,14/04/2011, http://www.ooskanews.com/middle-e
ast-africa/dukan-dam-center-eşnic-conflict-norşern-iraq
 
(8) “Iraq water shortages raise eşnic tensions”, 29/01/2011,http://www.terradaily.com/reports/Iraq_water_shor
tages_raise_eşnic_tensions_999.html
 
(9) http://www.fao.org/nr/water/aquastat/main/index.stm
 
(10) “Low water level in Dukan Lake causes cancellation of irrigation Project”, 02/04/2011, http://kirkuknow.com/english/index.php/2011/0
4/low-water-level-in-dukan-lake-cancelled-irrigation-project/;“Dukan Dam at Center of Eşnic Conflict in Norşern Iraq”,14/04/2011, http://www.ooskanews.com/middle-eas
t-africa/dukan-dam-center-eşnic-conflict-norşern-iraq

(11) “Low water level in Dukan Lake causes cancellation of irrigation Project”, 02/04/2011, http://kirkuknow.com/english/index.php/2011/04/low
-water-level-in-dukan-lake-cancelled-irrigation-project/; “Arabs Accuse Kurds Over Water From Kirkuk’s Dukan Dam”, 04/04/2011, http://www.ooskanews.com/middle-
east-africa/arabs-accuse-kurds-over-wat
er-kirkuk%E2%80%99s-dukan-dam