1990’ların başı. Bakü. Henüz devlet başkanı olmayan Ebulfeyz Elçibey, Halk Cephesi’nin mütevazı binasında bizi kabul etmiş ve şöyle demişti: "Azerbaycan ve Ermenistan Sovyetler Birliği hapishanesinin yan yana duran iki hücresidir. Biz hücreden çıktık özgürleştik, ama Ermeniler hala orada kaldı.”

Elçibey o yıllarda Ermenistan üzerindeki Rus nüfuzunu kastediyordu. Peki Ermenistan-Azerbaycan, Türkiye-Ermenistan ilişkilerinde etkili olan sadece Rusya mıydı? Tabii ki hayır. Aradan geçen yıllarda Türkiye-Ermenistan arasındaki ilişkiler iki ülkeyi ilgilendiren küçük bir sorun olmaktan çıkarak, bölgesel hatta küresel hale geldi. İşin içinde ABD, AB, Rusya birçok aktör var.

SORUN ARTIK HERKESİ İLGİLENDİRİYOR 
Türkiye’nin en eski azınlık gazetelerinden 101 yıllık Jamanak’ın Genel Yayın Yönetmeni Ara Koçunyan’la konuşuyoruz. Koçunyan önemli bir noktaya değiniyor:

“Bugüne kadar iki ülke arasındaki sorunlar, soykırım iddiaları da dahil olmak üzere, bir potada ele alınıyordu. Bu iddialar herkes için kalkan, uzlaşmama gerekçesiydi. Soykırım iddiaları bu potadan çıkarılınca, herkes kendisini çıplak hissetti. Şimdi bu yeni dönemde herkes sınırın nasıl açılacağını, diplomatik ilişkilerin nasıl kurulacağını tartışacak” diyor.

Obama’nın ardından Ermenistan-Türkiye sınırının açılacağı iddiasına, Azeriler Karabağ işgali gerekçesiyle sert tepki gösterince, Başbakan Erdoğan "Karabağ sorunu çözülmeden sınırı açmayız” demek zorunda kalmıştı. Azeriler, Karabağ’da işgalin bir kısmı sona ermeden sınırın açılmasını ihanete uğramakla eşdeğer görüyorlar. Azerbaycan kırgın ama haklı. Bir yandan da Türkiye’ye "Rusya’ya yanaşırız” mesajı vermeye çalışıyor. Belli ki Türkiye “her adımda bilgilendiriyoruz” derken, bunu yapmıyor.

16 Nisan’da İlham Aliyev'in Moskova’da Medvedev ile görüşmesi var. Azerbaycan basını, Türkiye’nin tavrı karşısında Bakü’nün Moskova’ya yanaşmak zorunda kaldığını belirtiyor. İşte Azadlık gazetesinden bir bölüm:

“Türkiye-Ermenistan sınırının açılmasını Bakü gibi, Moskova’da istemiyor. Çünkü ABD destekli Türkiye’nin Ermenistan’la aktif ilişki kurması, Kremlin’in Erivan’a desteğini azaltabilir. Oysa Kremlin’e giden yolun sonu da Azerbaycan için felaket olabilir.”

Yani denklemdeki aktörlerin sayısı bir hayli fazla; ABD’nin çözüm için tarafları zorlaması tek başına yetmiyor. Erivan ise daha soğukkanlı gibi görünüyor.

ERMENİ TARAFI DİYALOĞA AÇIK
Erivan’daki Araştırmacı Gazeteciler Birliği (Hetq) Türkiye masası sorumlusu Anahit Shirinyan, Cumhurbaşkanı Serj Sarkisyan’ın “Ekim’de Türkiye’ye sınırı geçerek gideceğim” sözünün kolayca sarf edilecek bir cümle olmadığı kanısında. Shirinyan “Devlet başkanının mesajı, Ermeni tarafının diyaloğa açık ve kararlı olduğunu gösteriyor. En önemlisi de Ermenistan’ın ön koşulsuz görüşmelere açık olduğunu...” Ancak, Ermenistan’ın ön koşulsuz görüşmek istemesi yeni bir durum değil. Türkiye ve Azerbaycan için ön koşullardan birisi Karabağ konusu. Ermeni tarafının Karabağ’daki pozisyonu ise değişmiş değil. Shirinyan'a göre, “Ermenistan uzlaşma olmadan Karabağ konusunun çözülemeyeceğini, uzlaşmanın karşılıklı olması gerektiğini söylüyor.” Yani Erivan’daki politikacılar da ellerindeki Karabağ kozunu iyi değerlendirmek amacında. Oysa Karabağ uluslararası anlaşmalara göre işgal edilmiş bir toprak.

AMERİKA VE RUSYA OLMADAN HALLETMEK GEREK 
Peki, Ermeni kamuoyu tüm bu gelişmelere ne diyor? Erivan’da yaşayan, günlük gaileleri olan insanlar bir an önce sınırın açılıp, normal bir hayata dönülmesi arzusunda.

Taşnaklar gibi radikallere göre, Türkiye ile konuşulacak bir şey yok. Ancak Taşnaklar’ın bile gelişmeleri okuyamadığı görülüyor.

RUSYA'DAN PRAGMATİK BİR ADIM BEKLENMEMELİ
Ruslara gelince. Yapılan askeri anlaşmalar gereğince Ermenistan sınırlarını hala Rus askerleri koruyor. Bölgenin en önemli ülkesi. Türkiye hafife alsa bile göz ardı edilerek bir sonuca varılamayacağı biliniyor. Shirinyan, "Ermeniler, Amerikalılar kadar Rusların da iki ülke ilişkilerini etkilememesini istiyor" diyor ve “bu benim kişisel görüşüm” diye ekliyor. “Türkiye-Ermenistan ilişkilerinin üçüncü bir ülkeye bağlı olmasının çözümü zorlaştırdığını” ifade ediyor ve “Rusya’dan herhangi bir pragmatik adım beklenmemeli” diyor.

Türkiye-Ermenistan arasında yeni bir döneme girildiği Erivan’da da sır değil artık. Bir benzetme yapacak olursak, “Tren yola” çıkmış durumda. Ancak, son istasyona ne zaman varacağı, hangi istasyonlarda bekletileceği belli değil.

METE ÇUBUKÇU
ntvmsnbc