İran'ın nükleer programı konusunda nihai anlaşma metninin yazımı amacıyla yürütülen müzakerelerin sekizinci turu Avusturya’nın başkenti Viyana’da başladı yapılıyor. Müzakerelere Birleşmiş Milletler'in (BM) beş daimi üyesi ABD, Rusya, Çin, İngiltere, Fransa ile Almanya'nın oluşturduğu 5+1 grubu ve İranlı diplomatlar katılıyor. İran Dışişleri Bakanı Yardımcısı Abbas Arakçi ve AB Dış İlişkiler Yüksek Temsilcisi Yardımcısı Helga Schmidt ise müzakerelere başkanlık ediyor.

 

Müzakerelerde yaptırımların nasıl kaldırılacağı ve nükleer faaliyetlerin nasıl denetleneceği konularında özellikle ABD ve İran arasında farklılıklar var.

 

İran, yaptırımların hemen ve tamamen kaldırılmasını, 5+1 ülkeleriyse nükleer faaliyetlerin bütün boyutlarıyla denetim altına almak istiyor. Kapsamlı anlaşma metninin tamamlanması hedeflenen müzakerelerin, son tarih 30 Haziran'a kadar devam etmesi bekleniyor.

 

İran ile 5+1 ülkeleri arasında nisan ayında varılan "siyasi çerçeve anlaşması"nın ardından kapsamlı bir anlaşma metni için yürütülen müzakerelerde taraflar arasındaki anlaşmazlıklar giderilemiyor. Müzakerelerde "yaptırım ve denetim" sorunu çözümü kilitleyen temel unsurlar olarak öne çıkarken, diplomatik kaynaklar müzakerelerin bir kez daha ertelenebileceğini ifade ediyor.

 

ÇERÇEVE LOZAN'DA ÇİZİLMİŞTİ

 

İsviçre'nin Lozan kentinde 2 Nisan'da varılan çerçeve anlaşmadan sonra Avusturya'nın başkenti Viyana'da bir araya gelen taraflar, yaptırımları kaldıran ve nükleer faaliyetleri sınırlandıran kapsamlı bir anlaşma metninin yazımını tamamlamaya çalışıyor. Ancak taraflar arasında özellikle yaptırımların nasıl kaldırılacağı ve nükleer faaliyetlerin nasıl denetleneceği konusundaki anlaşmazlıklar süreci zorluyor.

 

Yaptırımlar nedeniyle yaklaşık 100 milyar dolara ulaşan dondurulmuş varlıklarının serbest bırakılması hedefiyle masaya oturan İran, yaptırımların tamamen ve hemen kaldırılmasını istiyor. İran ayrıca, yaptırımların Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi (BMGK) kararlarıyla garanti edilen kalıcı bir şekilde kaldırılması konusunda ısrarcı.

 

BM Güvenlik Konseyi'nin daimi üyeleri ABD, Rusya, İngiltere, Fransa ve Çin ile Almanya'dan oluşan 5+1 ülkeleri ise İran'ın barışçıl nükleer faaliyetler içerisinde olduğu kanıtlanıncaya kadar yaptırımların sürmesini ve bu kapsamda Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) denetçilerinin onaylamasını takiben kademeli olarak yaptırımların kaldırılmasını savunuyor. Bu nedenle yaptırımların kaldırılması en az bir yıl zaman alacak ve eğer İran anlaşmayı ihlâl ederse yaptırımlar yeniden uygulamaya sokulacak. Uzmanlar, yaptırımların karmaşıklığı nedeniyle hızlıca kaldırılması veya uygulanmasının pratikte zor olacağı görüşünde.

 

İran'a yönelik yaptırımlar ABD, Avrupa Birliği (AB) ve BM tarafından üç ayrı kategoride uygulanıyor. AB ve BM tarafından uygulanan yaptırımlar kaldırılsa bile ABD tarafından uygulanan yaptırımların kaldırılmasının sorun olması bekleniyor. ABD Kongresi'nde çoğunluğu ele geçiren Cumhuriyetçilerin yaptırımların kaldırılmasını engelleme ihtimali sorunu derinleştiriyor.

 

Yaptırımların kaldırılması hedefini ABD iç siyasetine kurban etmek istemeyen İranlı diplomatlar, ABD yönetiminden yaptırımların kaldırılması konusunda garanti istiyor. İran bütün yaptırımların kaldırılmasını savunurken ABD insan hakları, teröre destek ve balistik füze programına ilişkin yaptırımların devam etmesinde ısrar ediyor.

 

 

AA'nın aktardığı bilgilere göre, ABD’nin, İran’ın bir anlaşma yapılsa bile “nükleer silah elde etmek için gizli faaliyetler yürüteceği” endişesi sürüyor. Bu kapsamda ABD, UAEA denetçilerinin şüphelendikleri askeri tesislerde denetim yapmalarını ve bilim insanlarıyla görüşmelerinin sağlanmasını istiyor. Fakat İran yönetimi, askeri bölgelerin açılması ve bilim insanları ile görüşme taleplerini kesinlikle kabul etmeyeceklerini açıkladı. ABD, 2 Nisan'da varılan uzlaşmanın "her türlü denetime" izin verdiğine vurgu yaparken, İran "sadece nükleerle ilgili denetimlere" izin verdiğinde ısrar ediyor.

 

YENİ TAKVİM 30 HAZİRAN'DA

 

Yaptırımlar ve denetim sorunlarının çözülmesi halinde bir anlaşma sağlanacak, aksi takdirde 30 Haziran itibariyle yeni bir takvim belirlenecek.

 

Diplomatik kaynaklar, anlaşmazlıkların giderilemediğini, müzakerelerin durma noktasına geldiğini ve yeni bir müzakere takvimi belirlenmesinin öne çıkan ihtimal olduğunu belirtiyor. İran, Rusya ve Fransa, yeni bir takvim belirlenmesine sıcak bakarken ABD daha önce iki kere uzatılan müzakerelerin yeniden uzatılmasını istemiyor. Uzmanlar, müzakerelerin tamamen çökmeyeceği görüşünde.