دسته سفید پوشان از سنت های خیلی قدیمی است. در مناطق و کشورهای مختلف، به شکلهای متفاوتی وجود دارند. اما بر اساس تحقیقات انجام شده، در اصل، دسته سفید پوشان از سنت ها و آئین های مذهبی ترکهای آذری بوده و از این فرهنگ به فرهنگهای دیگر نیز وارد شده است.

 

این آئین علاوه بر لبیک گفتن به ندای "هَل مِن ناصر یَنصُرنی" (آیا کسی هست که مرا یاری کند؟) حضرت امام حسین (ع)، از سوی عاشقانی که این ندا را در دلهای خود احساس می کنند با پوشیدن کفن و حضور در دسته جات سفید پوشان اعلام می دارند که از انصار و احزاب ایشان بوده و حاضر به یاری و فدا کردن جان خویش در این راه هستند. برای این گروه عناوینی چون "سفید پوشان" و یا "کفن پوشان" یعنی کسانی که کفن به تن می کنند، بکار می برند.

این هئیت دسته زنی به شکل دو ردیف، مقابل هم قرار گرفته و با دادن شعارهای کوتاه، آئینهای مشخصی را به جا می آورند. افراد حاضر در این دسته با یک دست از کمر همدیگر گرفته و با دست دیگر شمشیر و یا خنجر می گیرند، با گامهای آهسته به یک سو حرکت کرده و با این عمل، یکپارچه گی خود را به نمایش می گذارند. به این جمعیت، دسته جات "شاه حسین، وای حسین" که به مرور زمان به "شاهسه، واهسه" تبدیل شده است، نیز گفته می شود.

 

عموما مصراع اول بیت را ردیف اول گفته و ردیف مقابل نیز با گفتن مصراع دوم پاسخ می دهد. به عنوان مثال یک ردیف 'شاه حسین'گفته و طرف مقابل نیز با گفتن 'وای حسین'پاسخ می دهد. اشعار گفته شده در دسته جات سفید پوشان تنها مختص امام حسین نمی باشد، بلکه مصیبت یاران آنحضرت را نیز ذکر می کند. همراه با مصیبت حسین (ع) مصیبت امام حسن را نیز بیان کرده و مصایب با ابیات درهم می آمیزند.

یک طرف 'حسن وای'و طرف دیگر نیز 'حسین وای'می گوید.

یک ردیف 'حسن جانِ حسین'گفته و ردیف مقابل نیز با گفتن 'جانم به قربان حسین'پاسخ می دهد.

بعضی از ابیات معروف سفید پوشان را که در دلها رخنه کرده در ذیل می آوریم؛

 

"کشتند حسین را در صحرای کربلا

یاران سرتان سلامت در میدان کربلا"

 

"چگونه سنگ خون نگرید امروز؟

هفتاد و دو سر بریده شد امروز"

 

با این ابیات شهادت 72 شهید کربلا به طور مکرر تکرار می شود. همچنین مصیبتهای خانواده و نزدیکان امام حسین (ع) نیز در این ابیات منعکس می شوند.

 

با خواندن "وای، وای ابالفضل

شد ز بازو قلم ابالفضل"

 

به بریده شدن دستان حضرت عباس قبل از شهادت ایشان اشاره می کنند و بیت زیر نیز به کمک خواستن حضرت علی اکبر از حضرت عباس (ع) به هنگام افتادن از اسب اشاره می کند.

 

"از اسب انداختند علی اکبر را

فریاد زد عباس عالم پرور را"

 

 "بر سر زده بگویید وای سرورم قاسم

عروسی گشت عزا وای سرورم قاسم"

 

بیت فوق نیز به نامزدی حضرت قاسم با دختر امام حسین (ع) اشاره می کند که جناب قاسم قبل از عروسی به شهادت رسیدند.

 

"جهان روسیاه گشته

سرورم زخمی گشته

 

خیمه سرورم سیاه گشته، وای

بدن سرورم زخمی گشته، وای!

 

شاه شهیدان را ز دست داده ذوالجناح

به خون خود غلطان گشته ذوالجناح"

 

در دسته جات شاه حسین با ذکر این ابیات، ضمن یادآوری شهادت حضرت امام حسین، درد و اندوه  نیز به اوج می رسد. زمانیکه که این درد و رنج به اوج خود رسید، سفید پوشان با قمه بر فرق سر خود زده و با این عمل سعی می کنند خون خود را با خون حضرت حسین (ع) درآمیزند. زمان قمه زنی افرادی که در کنار آنها هستند به منظور جلوگیری از آسیب زدن قمه زنها بر خود با چوب دستی هایشان مانع آسیب بیشتر می شوند.

 

در حالیکه این آئین در بسیاری از مناطق در حال اجرا بود، با دعوت صلاح الدین اوزگوندوز رهبر جعفریان ترکیه از عاشقان ابا عبدالله حسین (ع)، به دلیل عدم درک صحیح برخی افراد از اجرای این سنت دیرینه و به سبب ضربه زدن به هدف اصلی به جای خدمت به آن، در حال حاضر قمه زنی جای خود را به اهدای خون در راه امام حسین (ع) برای نجات جان انسانها داده است.  

 

دسته جات سفید پوشان با همان روحیه و با خواندن همان ابیات و برای بیان اینکه در این راه خون خواهند داد، شالهای سرخ به گردن بسته و به سمت هلال احمر جهت اهدای خون حرکت می کنند.

این اقدام در دیگر کشورها نیز مورد پسند قرار گرفته و رفته رفته متداول شده است.