8 Mayıs 1992... Ermeniler Azerbaycan'ın kadim şehri Şuşa'yı işgal etti. 480 şehit, 1860 yaralı, 22.000 mecburi göçkün...

Bundan yirmi bir yıl önce 1992 yılının Mayıs ayının 8'inde Ermenistan ordusunun askerleri, Şuşa'yı işgal etti. Azerbaycan'ın bu kadim, zengin tarihi ve medeniyete sahip şehrinin Ermenilerin eline geçmesiyle Dağlık Karabağ'ın işgali tamamlanmış oldu. Bununla Ermeniler bölgenin Azerbaycan'dan koparılmasını sağladılar. Fakat bu işgal o kadar da kolay olmadı. 11 bin Ermeni askerine karşı çok az sayıda Azerbaycanlı büyük direniş gösterdi. Az sayıdaki Azerbaycan askerinin de direnişi 10 saatten fazla süren çatışmalarda Ermenileri vatanlarından kovmaya yetmedi.

İşgal neticesinde Şuşa'daki 279 dini, tarihi ve medeni abideler düşman tarafından talan edildi. Azerbaycan'a ait birçok abide ya mahvedildi ya da Ermenileştirildi. Ermeniler, camilerin yanısıra 7 anaokulunu, 22 okulu,  teknik eğitim kurumlarını, 8 kültür merkezini, 14 kulübü, 20 kütüphaneyi, 2 tiyatroyu, 3 müzeyi, Şark müzik aletleri fabrikasını yakıp yıktılar.On saatten fazla süren çatışmalarda 480 Azerbaycan Türk'ü şehit olurken, 1860 kişi yaralandı. 22.000 sivil ise öz yurtlarından ve yuvalarından ayrı düştü. Esir götürülen 68 kişi hakkında şimdiye dek hiçbir bilgi alınamamıştır.

Şuşa..  Azerbaycan'ın gelini.. Şuşa şehri XVIII asrın 2. yarısında Karabağ hanı Penaheli han tarafından kuruldu ve ilk çağlarda şehri Şuşa adı ile beraber hanın şerefine Penahabad olarak adlandırıldı. Han’ ın hakimiyet yıllarında, 1757 yılına kadar burada çok sayıda inşaat yapıldı. Penaheli Han'ın oğlu İbrahim Halil hanın hakimiyeti yıllarında şehir büyüdü, müdafaa setleri ve kuleler inşa edildi. Feodal savaşları devrinde Şuşa bir kaç defa sert kule duvarlarının sayesinde savaşlara karşı direnebildi. Sovyet hakimiyeti devrinde Şuşa tüm Karabağ bölgesinin inzibati ve iktisat merkezi olarak gelişmiştir. Asırlar boyu bu şehir Azerbaycan'ın esas siyasi ve medeni merkezlerinden biri olmuş ve tarihi Azerbaycan devletinin tarihinin ayrılmaz bir parçasıdır. Şuşa, asıl sahiplerine kavuşacağı günü bekliyor. Allah yakın etsin!

Ermeniler, 1987 yılında harekete geçti

Uluslararası toplumun çözüm bulmakta isteksiz davrandığı Ermeni işgali altındaki Yukarı Karabağ ve diğer Azerbaycan topraklarına ilişkin sorun Sovyetler Birliği'nin son yıllarında kendini göstermeye başladı. İşgalin tarihi seyri şöyle gerçekleşti:

1987: Ermeniler, Yukarı Karabağ'da çoğunluğu oluşturdukları gerekçesiyle Ermenistan'a katılma talebiyle Moskova'ya başvurdu.

1988: Azerbaycan'ın Sumgayt şehirinde Azeriler ile Ermeniler arasında çatışma çıktı. 32 Ermeni, 6 Azeri hayatını kaybetti. Yukarı Karabağ sorununun yol açtığı çatışmalar sebebiyle Azeriler Karabağ'ı, Ermeniler de Azerbaycan'ı terk etmeye başladı.

1990: Sovyet birlikleri Ermenileri korumak bahanesiyle Bakü'ye gelerek 143 kişiyi katletti.

1991: Azerbaycan, SSCB'den bağımsızlığını kazandı. Yukarı Karabağ yönetimi, sözde referandumla tek taraflı olarak bağımsızlığını ilan etti. Karabağlı Azeriler referandumu boykot etti.

1992:  Ermeni kuvvetleri, Karabağ'da bulunan Hocalı'da 613 sivil Azeri'yi katletti. Karabağ etrafındaki Azeri bölgeleri işgal edilmeye başlandı.

1994: Karabağ ve etrafındaki beş bölgenin (Azerbaycan'ın yüzde 20'si) Ermenistan güçleri tarafından işgali tamamlandı. Azerbaycan ve Ermenistan, Rusya'nın arabuluculuğu ile ateşkes ilan etti.

1994: Ermenistan, Azerbaycan ve Yukarı Karabağ'daki Ermeniler, ateşkese uyacakları ve sorunun müzakere yoluyla çözülmesini kabul ettikleri taahhüdünde bulundu. Avrupa Güvelik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) soruna el koydu.

Sorunun çözümü için AGİT çerçevesinde yıllardır devam eden görüşmelerden hâlâ sonuç alınmış değil.