- در دین اسلام منظور از قربان چیست و با چه هدفی می باشد؟

در اصل پاسخ این سوال خیلی وسیع می باشد. اگر بخواهیم بطور خلاصه به آن پاسخ دهیم به معنای "قرابت و نزدیکی" می باشد. در اینجا منظور از نزدیکی، نزدیک شدن به در گاه خداوند تبارک و تعالی می باشد. با فداکاری

مالی در راه خدا، به او نزدیک می شوید.

بدلیل اینکه نماز نیز باعث قرب به خداوند می شود، حضرت رسول الله صلوات الله علیه در حدیثی شریف می فرمایند: " الصَّلاةُ قُرْبانُ کُلِّ تَقيٍّ" یعنی " نماز، هر شخص باتقوا و پرهيزکارى را - به خداوند متعال

- نزديک کننده است ." در واقع زمانیکه یک قربانی در راه خدا داده می شود، گوشت و خون آن قربانی ارزش الهی ندارند بلکه تنها چیزی که ارزش الهی دارد، تقوای بنده می باشد.

هدف از قربانی کردن را نمی توان در این بحث گنجاند اما هدف اصلی، تسلیم یک بنده مومن با تمام وجود و تمام هستی و دارایی در برابر خداوند می باشد، یعنی اینکه انسان مرگ و زندگی خود را در جهت

رضای خدا تنظیم کند. تمام دارایی خود را از اسارت و بندگی نفس آزاد ساخته و به درگاه خدا پیشکش نماید. از غرور و خودخواهی رها شده سر تسلیم به درگاه خداوند فرود آورد. برای رضای خدا از مادیات چشم بپوشد.

از سخنان حضرت ابراهیم (علیه السلام) که در قرآن به آنها اشاره شده است و دعایی که به هنگام بریدن سر قربانی خواندن آن مستحب می باشد، می توان به هدف قربان پی برد.

"إِنِّي وَجَّهْتُ وَجْهِيَ لِلَّذِي فَطَرَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ حَنِيفًا وَمَا أَنَاْ مِنَ الْمُشْرِكِينَ. (2) إِنَّ صلاتى وَ نُسكِى وَ محْيَاى وَ مَمَاتى للَّهِ رَب الْعَلَمِينَ لا شرِيك لَهُ وَ بِذَلِك أُمِرْت وَ أَنَا أَوَّلُ المُْسلِمِينَ (3) اللَّهُمَّ مِنْکَ وَ لَکَ . بِسْمِ اللَّهِ

وَ باللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ. اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ تَقَبَّلْه منها." 

(من از روى اخلاص پاكدلانه روى خود را به سوى كسى گردانيدم كه آسمانها و زمين را پديد آورده است و من از مشركان نيستم. من متوجه نمودم رويم را به جانب كسى ‏كه آسمانها و زمين را آفريد با خلوص

و از سر تسليم و من از شرك ورزان نيستم. به درستى كه نمازم‏ و عبادتم و زندگى‏ام و مرگم براى خداست، پروردگار جهانيان، شريكى ندارد، به اين حقيقت امر شدم و من از مسلمانانم، خدايا از تو و براى تو، به نام تو

و به تو، و خدا بزرگ‏تر است

، خدايا درود فرست بر محمّد و خاندان محمّد، و بپذير.) امین

امام زین العابدین (علیه السلام) به هنگام دیدار با شیبلی که از سفر حج برگشته بود، در میان سوالاتی که در ارتباط با اعمال حج از او می پرسید، این سوال را پرسیدند:

ای شیبلی! به هنگام ذبح قربانی که با توسل به حقیقت تبری از گناهان، گردن طمع را بریدی و با این عمل باعث شدی که آیندگان و پیشینیان سنت الهی را به جا آورده و به درجه قرب الهی نایل شوند، آیا به هنگام

انجام این عمل، در دل خود به حضرت ابراهیم (ع) که پاره تن و نور چشم خود را سر برید، اقتدا کرده و نیت نمودی؟

یک مومن باشعور باید قربان را با این نیت و با این اندیشه و احساس ذبح کند.

حضرت پیامبر اکرم (ص) در حدیثی فرمودند: " به درستی که خداوند قرار داده قربانی کردن را از جهت اینکه فقرا و مساکین از خوردن گوشتْ سیر بشوند.  بنابراین از گوشت قربانی آنها را اطعام دهید." به همین

دلیل کسانی که حق فقرا را نادیده می گیرند، بر نفس خود غالب نیامده و موفق به ارایه قربانی مقبول حق نشده اند.

- آیا ذبح قربانی از واجبات است، یا مستحبات؟

در روز عید قربان، ذبح قربانی برای کسانی که جهت انجام فریضه حج به مکه رفته اند واجب است. چرا که یکی از اعمال حج، سر بریدن قربانی می باشد. ولی ذبح قربانی برای عموم مسلمانانی که در حال انجام عمل

حج نیستند، از سنت می باشد، از سنت مقدرات است. یعنی از سنتهای مهم می باشد. کسانی که از امکانات مالی خوبی بهره مند هستند، به انجام این عمل توصیه شده اند. با این وجود، یک عمل واجب نمی باشد. کسانی

که در حج نبوده و قربان ذبح نمی کنند، گناهکار محسوب نمی شوند. بنابراین مخصوصا کسانی که استطاعت مالی ندارند، صحیح نیست که جهت ذبح قربانی خود را مقروض کرده و دچار دردسر شوند. قرض گرفتن

پول بهره دار جهت خریدن قربانی کلا برخلاف منطق قربان می باشد.

- کدام حیوان را می توان به عنوان قربانی سر برید، آیا مرغ و خروس را می توان به عنوان قربانی سر برید؟

 حیوانهایی که می توان به عنوان قربانی سر برید عبارتند از: شتر، گاو، گاو میش، بز و گوسفند. فرقی ندارد که این حیوانها نر و یا ماده باشند. به غیر از این حیوانات نمی توان حیوان دیگری را به عنوان قربانی سر

برید، بر این اساس نمی توان مرغ و خروس را به عنوان قربانی ذبح کرد.

- شرایط موجود برای حیواناتی که به عنوان قربانی سر بریده می شوند، چیست؟

حیواناتی که برای قربانی انتخاب می شوند باید دارای دو شرط زیر باشند.

1-     شرط سنی: اگر حیوان مورد ذبح شتر باشد، باید پنج سال را تمام کرده و در سن شش باشد و حیوانات از نوع بز باید دو سال را تمام کرده و وارد سه سالگی شوند، گوسفند حداقل باید هشت ماه

را تمام کند و به نظر بعضی از مجتهدین باید یک سال را تمام کند.

2-    شرایط فیزیکی: هیچ یک از اعضای بدن حیوان انتخاب شده برای قربانی نباید ناقص باشد. نباید پایش شل، کور، شاخ داخلی شکسته باشد، حیوان نری که به عنوان قربانی انتخاب می شود، نباید عقیم شده باشد.

اگر حیوانات قربانی شده در اعمال حج از شرایط مذکور برخوردار نباشند، قربانی انجام شده مورد قبول واقع نمی شود. اگر حیوانات قربانی شده در خارج از اعمال حج دارای چنین شرایطی نباشند، قربان باطل نمی شود

ولی به عنوان قربان کامل محسوب نگردیده و ثواب قربانی کامل را دریافت نمی کند. قربانی که دارای همه شرایط باشد ثواب بیشتری دارد.

در کنار همه این شرایط، یک شرط اساسی و مهم وجود دارد که باید "متقی" بود. (با ترس از خدا از حرام و چیزهای گناه اجتناب کرد.) چرا که خداوند عزه و جلاله با یادآوری جریان حضرت آدم (علیه السلام) که دو پسر

خود هابیل و قابیل را به عنوان قربانی تقدیم نمود می فرماید: "تنها قربانی افراد متقی مورد قبول درگاه خداوند واقع می شود"

- آیا می توان در  قربانی سهیم شد؟

به غیر از عمل حج، در روز قربان ذبح حیوان بصورت مشترک جایز می باشد. ذبح قربان به صورت مشترک جهت زنده نگه داشتن این سنت، عمل پسندیده ای است. ذبح قربان بصورت مشترک هم از لحاظ مادی مقرون

به صرفه است و هم حکم سهیم شدن در ثواب را دارد.

بنا به روایتی حضرت پیامبر (ص) در روز عید قربان دو رأس قوچ را به عنوان قربانی سر بریده بودند. به هنگام سر بریدن اولین حیوان چنین گفته بودند: "خداوندا این قربانی از طرف من و اهل بیتم که نتوانسته اند قربانی

سر ببرند" و به هنگام سر بریدن دومین حیوان نیز "خداوندا این قربانی از طرف من و امتم که نتوانسته اند قربانی سر ببرند" گفته بودند. همانگونه که از این روایت نیز بر می آید، کسانیکه در حال اجرای اعمال

حج نیستند، می توانند بصورت مشترک قربانی سر ببرند.

- آیا گوشت خریداری شده از قصاب را می توان به عنوان گوشت قربانی استفاده کرد؟

حیوانی که به نیت قربانی شدن خریداری نشود و اگر آن حیوان از سوی قصاب ذبح شده و مشتریها نیز به نیت گوشت قربانی آنرا خریداری نمایند، قربانی محسوب نشده و حکم گوشت قربانی را ندارد.

قربان شرایط مخصوص خود را داراست. اما کسانیکه استطاعت مالی نداشته و توانایی سر بریدن حیوانی به منظور قربانی را ندارند، با خریدن گوشت بمناسبت روزعید قربان و اطعام خانواده خود با غذاهای لذیذ عمل

ثواب انجام می دهند. ولی گوشت خریداری شده از قصاب به جای سر بریدن قربانی، حکم گوشت قربان پیدا نمی کند.

- ذبح حیوان به عنوان قربانی اولویت دارد یا نماز؟ 

به هنگام ترتیب یافتن اعمال عید، عمل قربان بعد از نماز عید قرار دارد. مفهوم آیه ذیل نیز به همین نکته اشاره می کند.  "به خاطر خداوند نماز به پا دار و شتر را قربانی کن" (5)

به هنگام ذبح قربان به چه مواردی باید اهمیت داد؟

ذبح 7 شرط دارد که رعایت همه موارد الزامی می باشد. در غیر اینصورت حیوان ذبح شده حرام و مردار می باشد.

1-     ذبح کننده – چه مرد باشد چه زن- باید مسلمان باشد.

2-    سر حیوان باید با فلزی تیز بریده شود.

3-     هنگام بريدن، صورت، دست، پا و شكم حيوان رو به قبله باشد.

4-     به هنگام بریدن سر حیوان و یا زمانیکه چاقو بر گردن حیوان گذاشته شد، به نیت بریدن سر حیوان ذکر نام الله واجب است. به همین دلیل گفتن "بسم الله"، "الله اکبر" و یا "بسم الله الله اکبر" کافیست.

5-    حيوان پس از سر بريدن حركتى بكند كه معلوم شود زنده بوده يا آنكه به اندازه معمول خون از بدنش بيرون آيد، البته اين حكم در صورتى است كه زنده بودن آن حيوان در حال ذبح مشكوك باشد و در

غير اين صورت لزومى ندارد.

6-     بنابر احتیاط واجب، پس از بریده شدن هر چهار رگ (لوله های گوارشی و تنفسی و دو عروق اصلی) حیوان، نباید قبل از جان دادن کامل سر حیوان را از بدن جدا نمود. نباید قبل از جان دادن نخاع را قطع کرد.

فقط بعد از مردن کامل حیوان، می توان سر را از بدن جدا نمود.

7- كشتن حيوان از محل سر بريدن باشد و بنا بر احتياط واجب، جايز نيست كارد را پشت گردن فرو نموده و به طرف جلو بياورد كه گردن از پشت بريده شود.

- مستحبات به هنگام سر بریدن حیوانات چیست؟

1-   موقع سر بريدن گوسفند و بز دو دست و يك پاي آن را ببندند و پاي ديگرش را باز بگذارند و موقع سربريدن گاو چهار دست و پايش را ببندند و دم آن را باز بگذارند.

2-   كسي كه حيوان را مي كشد، رو به قبله باشد.

3- پيش از كشتن حيوان، آب جلوي آن بگذارند.

4-  كاري كنند كه حيوان كمتر اذيت شود، مثلاً كارد را خوب تيز كنند و با عجله سر حيوان را ببرند.

 - گوشت قربان را چگونه تقسیم می کنند؟

گوشت قربان را به سه قسمت تقسیم می کنند، يك قسمت را به فقرا صدقه می دهند، یک قسمت به دوستان و همسایگان مومن هديه داده می شود و قسمت سوم هم از سوی خود و خانواده خورده می شود.

به عنوان حسن ختام باید عرض کنم که به هنگام ذبح قربان نباید به محیط و طبیعت آسیب رساند. همگان باید قانونی را که شهرداری ها آن را وضع کرده اند، رعایت کنند. نباید حدیث شریف نظافت از ایمان است را فراموش

کنیم. در غیر اینصورت، باید کسانی که به اصطلاح با ذبح قربان محیط را آلوده می کنند به ایمان خود رسیدگی کنند.

عید قربان را به همه تبریک گفته و آرزو می کنم که یک عید به دور از بدی، بیماری، کینه و نفرت سپری کنید.