- İslam dininde kurbanın anlamı, amacı nedir?

Bu sorunun cevabı aslında çok geniştir.  Ancak kısaca açıklayacak olursak “yakınlık” anlamına gelmektedir. Buradaki yakınlıktan maksat Allah’a yakın olmaktır. Allah yolunda mali bir fedakârlık yapılarak Allah’a yakın olmak kastedilmiştir.

Namaz kılmak da insanı Allah’a yaklaştırdığından, Hazreti Resulullah (Sallallahu aleyhi ve Âlihi ve selem) bir hadisinde “Essalatu qurbanu kulli taqî” yani “Namaz her takvalı kişinin kurbanıdır” buyurmuştur. Zaten birkurban sunmaktan Allah'a o kurbanın ne etine de kanı ulaşır; Allah'a ulaşan yalnızca kuldaki takvadır. (1)

Kurban sunmanın amacını bu söyleşiye sığdırmak mümkün değil ama asıl amaç, mumin bir kulun, bütün varlığıyla, bütün yaşamıyla Allah'a hasr olması, yaşamını ve ölümünü Allah’ın rızasına göre şekillendirmesidir. Bütün varlığını nefsinin esaret ve tamahından kurtarıp Allah uğruna sunmasıdır. Bencillikten kurtulup Allah’a boyun eğmek, Allah karşısında, ondan başka her şeyi gözden çıkarabilmektir. Hz. İbrahim (aleyhisselam)'ın Kur’anda geçen sözlerini de içeren ve  kurban keserken okunması müstehap olan şu duadan kurbanın amacını anlayabiliriz:

“İnni veccehtu vechiye lillezî fatarassemavati ve lerze hanîfen muslimen ve ma ene minel müşrikîn.(2) İnne salatî ve nusukî ve mahyaye ve mematî lillahi rabbil alemîne lâ şerîke lehu ve bi zalike umirtu ve ene minel muslimîn.(3) Ellahumme minke ve lek. Bismillahi ve billahi vellahu ekber. Ellahumme salli alâ Muhammedin ve Âl-i  Muhammedin ve teqabbelhu minnâ.”

(Ben gerçekten yönümü tamamen gökleri ve yeri yoktan var edene çevirdim. Gerçekten benim namazım, ibadetlerim, yaşamım ve ölümüm hep âlemlerin rabbi olan Allah içindir. Onun ortağı yoktur ve ben buna emrolundum ve ben Müslümanlardanım. Allah'ım, bu nimet sendendir ve senin içindir. Allahın adıyla başlıyor ve ondan medet umuyorum. Allah'ım, Muhammed'e ve O'nun Ehl-i Beyt’ine rahmetini gönder ve bu kurbanı bizden kabul buyur.) Amin

Hz. İmam Zeynelabidin Aleyhisselam, hacdan dönen Şibli’yi ziyaret ederek ona hac amelleriyle ilgili yönelttiği bir takım sorular arasında şunu da sordu:

Ey Şibli! Kurbanını keserken, günahlardan korunma gerçeğine sarılarak tamahın boğazını kestiğini, bununla da peşinden geleceklerin ve geride bıraktıklarının onun sünnetini takib etmeleri ve Allah’a yakın olmaları için, yüreğinin meyvesi ve kalbinin çiçeği olan oğlunu kesen Hazreti İbrahim (a.s)’e uyduğunu kalbinden geçirip niyet ettin mi?

Şuurlu bir mümin, kurbanını bu duygu, bu düşünce ve bu niyetlerle kesmelidir.

Hz. Peygamber (s.a.v) bir hadisinde “Allah bu kurbanları fakirlerin ete doymaları için meşru kıldı. O halde onları kurban etiyle yedirin.” buyurmuştur. Buna göre, fakirlerin hakkını göz ardı eden, gerçekte nefsinin tamaını kesememiş ve makbul kurban sunamamıştır.

- Kurban kesmek vacip mi, sünnet mi?

Kurban bayramında kurban kesmek, hac farizası için hacca gitmiş olanların kurban kesmeleri vaciptir. Çünkü kurban kesmek hac amellerinden birisidir. Şu anda bizim söyleşimizin hedef kitlesi olan hac dışındaki Müslümanlar için kurban kesmek sünnet bir ameldir, sünnet-i müekkededir. Yani çok önemsenen bir sünnettir. Mali imkânı iyi olanların, olabildiğince bu ameli yapmaları tavsiye edilir. Bununla birlikte vacip bir amel değildir. Hac dışında kurban kesmeyen bir Müslüman günah işlemiş sayılmaz. Dolayısıyla, hele özellikle dar imkânlı olanların kurban kesmek için borç alıp kendilerine sıkıntı yaratmaları doğru değildir. Hele faizli borç veya kredilerle kurban almak, tamamen kurbanın mantığına aykrıdır. Kurban Allah'a yakınlaşmak için kesilir; Allah'a O'nun haram kıldığı işleri yaparak yakınlaşamayız. Onlar bayram namazı kılar ve bayramın diğer yönlerine katılırlar.

- Hangi hayvanlardan kurban olur; kümes hayvanlarından kurban olur mu?

Kurban olacak hayvanlar deve, -manda dahil- sığır ve -keçi dahil- koyundur. Bunların erkek veya dişi olması fark etmez. Bunlar dışında hiçbir hayvandan kurban olmaz, bu bağlamda kümes hayvanlarından da kurban olmaz.

- Kurban kesilecek hayvanlarda aranan şartlar nelerdir?

Kurban edilecek hayvanlarda iki tür şart aranır.

1- Yaş şartı: Kurban edilecek hayvan deve ise beş yaşını bitirmiş altı yaşına girmiş olmalı, sığır ve keçi sınıfı iki yaşını tamamlamış üç yaşına girmiş olmalı, koyun en az sekiz ayı bitirmiş ve kimi müctehidlere göre bir yaşını tamamlamış olmalıdır.

2- Bedensel şartlar: Kurban edilecek hayvanın organlarından herhangi biri eksik olmamalıdır. Ayağı sakat, kör, iç boynuzu kırık, kulağı kesik, veya erkek kurban kısırlaştırılmış olmamalıdır.

Hacda kurban kesenlerin kurbanları yukarıda sayılan şartları haiz olmazsa o kurban geçerli olmaz. Hac dışında kurban kesenlerin kurbanlarında bu şartlardan herhangi biri bulunmazsa kurbanı batıl olmaz, ancak kamil kurban sayılmaz ve kamil kurban sevabı almamış olur. Şartları tam olan kurbanın sevabı daha çoktur.

Bütün bu şartların yanı sıra, asıl en önemli bir şart daha vardır ki o da “muttaki” olmaktır. (Allahtan korkarak haram ve günah şeylerden sakınmaktır.) Zira Allah (azze ve celle) Hz. Adem (a.s)’ın kurban sunan iki oğlu Habil ile Kabil’in olayını anlatırken şöyle buyuruyor: “Allah yalnızca muttaki olanların kurbanlarını kabul eder”(4)

- Kurbana ortak olmak olur mu?

Hac dışında bulunanların ortak kurban kesmeleri caizdir. Ortaklaşarak kurban alıp kesmek suretiyle bu sünneti yaşatmaları güzel bir davranıştır. Ortaklaşarak hem yüklerini hafifletmiş hem sevaba katılmış olurlar.

Rivayete göre Hazreti Peygamber (s.a.v) bir kurban bayramında iki koç kurban kesmişler, birincisini keserken “Allahım bu benden ve Ehl-i Beyt’imin kurban kesmemiş olanlarından taraf” ikincisini keserken de “Allahım bu da benden ve benim ümmetimden kurban kesmeyenlerden taraf” diyerek kurban kesmişlerdir. Bu rivayetten de anlaşılacağı üzere, hac dışında bulunanlar ortaklaşarak kurban kesebilirler.
 
- Kasaptan et almak kurban yerine geçer mi?

Kimse tarafından kurban olarak alınmamış hayvanları kasabın kesmesi ve daha sonra da müşterilerin bu eti kurban niyetine satın almaları kurban sayılmaz. Kurbanın kendine has şartları vardır. Ama kurban kesecek durumda olmayanların bayram olması nedeniyle ailelerine et alıp onlara bayramda daha leziz yemek sunmuş olmaları da sevaptır. Ancak kurban yerine kasaptan et almak kurban yerine geçmez.

- Önce kurban mı yoksa namaz mı?

Kurban, bayram amelleri sıralamasında bayram namazından sonra gelir. “Rabbin için namaz kıl ve deveyi kurban et”(5) mealindeki ayet de bunu işaret etmektedir.

- Kurban keserken nelere dikkat etmek gerekir?

Kesiminde 7 şart vardır ki bunları riayet etmek gerekir. Aksi halde kesilen hayvan murdar ve haram olur.

1- Hayvanı kesen kişinin –ister erkek ister kadın olsun-Müslüman olması gerekir.
2- Hayvanın başının keskin demirle kesilmesi gerekir.
3- Kesilecek hayvanın yüzü kıbleye doğru olması gerekir.
4- Hayvanın başını kesmek istediğinde veya bıçağı hayvanın boğazına koyduğunda, hayvanı kesmek kastiyle Allah’ın adını anması gerekir. Buna göre “Bismillah”, “Ellahu ekber”  veya “Bismillahi Ellahu ekber” demesi yeter.
5- Hayvan kesildikten sonra o hayvanın türüne göre normal miktarda kanın akması gerekir. Ayrıca hayvanın kesmeden önce diri olup olmadığı şüpheli durumda, kestikten sonra bir hareket etmesi, kıpırdaması gerekir.
6- Hayvanın dört damarı(yemek ve nefes boruları ile iki ana atar damar) kesildikten sonra, ihtiyat gereği, canı çıkmadan başı gövdeden ayırmamak, hatta omuriliği dahi kesmemek gerekir. Ancak hayvan öldükten sonra baş gövdeden ayrılabilir.
7- Vacib ihtiyat gereği hayvanın boğaz altından kesilmesi gerekir, kafa arkasından öne doğru kesilmemelidir.

Hayvan kesiminde müstehap  olan şeyler:

1- Kesim sırasında, hayvan sığır olursa, 4ayağını bağlayıp kuyruğunu serbest bırakmak, koyun ve keçide ise iki ön ayaklarıyla bir arka ayağını bağlayıp, bir arka ayağını açık bırakmak.
2- Hayvanı kesen kişinin de yönünün kıbleye doğru olması.
3- Hayvanı kesmezden evvel önüne su koyarak su vermek.
4- Hayvanın eziyet çekmemesi için iyi bilenmiş keskin bıçakla ve çabuk kesmek.

- Kurbanın paylaşımı nasıl olmalı?

Kurban üç hisseye ayrılarak bir hissesi fakirlere, bir hissesi mumin eşe dosta, komşuya hediye edilir; diğer bir hissesini de kendi ve ailesi tarafından yenir. (6)

Son olarak bir de kurban keserken çevrede kirlilik yaratmamak lazım. Herkesin belediyelerimizin koyduğu kuralları riayet etmeleri gerekir. Temizlik imandan gelir hadisini unutmamak lazım. Aksi halde, sözde kurban keserek çevreye pislik saçanlar imanlarını sorgulamalıdırlar.

Herkesin Kurban Bayramı'nı tebrik eder, her türlü kötülükten ve hastalıktan, kinden nefretten uzak bir bayram geçirmelerini dilerim.
-----------------------------
(1) 22-Hac/37
(2) 6-En'am/79
(3) 6-En'am/162-163
(4) 5-Maide/27
(5)108-Kevser/2
(6) 22-Hac/28-36