Kuran’ı kerim ve hadislerde insanların imtihanları hakkında birçok deliller vardı Hatta Allah kendi peygamberlerini evliyalarını, enbiyalarını da imtihan edeceğini ve bunların imtihanlarının da daha zor ve şiddetli olacağını buyurmaktadır.
Yukarıdaki ayet’i kerime dikkate alındığında insanın aklına şöyle sorular gelmektedir.
1-Allah kullarını niçin imtihan ediyor? Acaba onları tanımıyor mu? Tanımak mı istiyor?
2-Allah ne gibi şeylerle imtihan edecektir?
3-Bir kimse imtihanı kaybederse cezası olacak mı, cezalandırılacak mı?
4-Bir kimse imtihanı kazanırsa karşılığı nedir?
NEDEN İNSANLAR DENETLENİYOR?
Bir mimarın eserini bilmemesi mümkün değildir. Bir ressamında kendi çizdiği resimleri tanımaması mümkün değildir. Bir öğretmenin kendi öğrencisinin başarılı olup olmadığını bilmemesi mümkün değil. Öğrencisini yılsonunda imtihanı başaramazsa sınıfta kalır. Bu örnekler sonucunda nasıl olabilir ki Allah kendi yarattıklarını tanımadığı, onların hal ve hareketlerini bilmediği iddia edilebilir.
Yüce Allah Ayet i kerimesinde şöyle buyuruyor ki:”Allah doğru olanları da mutlaka bilir yalancıları da”…
“Ve o hıyanetle gizlice bakışı da bilir gönüller de gizlenen şeyi de(Gafir S.A/19) “
“Allah neyi gizliyorlar ve neyi açığa veriyorlar hepsini bilir.(Nahil S.A/19)”
“Allah gizlediğinizi de bilir. Açığa vurduğunuzu da.(Neml S A/25)”
Bir saatçi saati tamir ettikten sonra yanında bir müddet bekletiyor. Onu deniyor yapmış olduğu saat doğrumu çalışıyor yanlış mı? Eğer doğru çalışıyorsa sahibine teslim eder. Oto tamircisi de tamir ettiği otoyu önce kendisi denemek için kullanır ve bir noksanlık yoksa sahibine teslim eder.
Allah’ta insanları bu şekil de dener. İmtihan eder. İnsan 70–80 yıl ömür sürer bu süre içerisinde yaptığı hayır ve şerleri Ona kapalı değildir; hepsinden haberdardır bilir.
Allah insanların tüm fiillerini bu kadar açık bir şekilde bildiği halde neden imtihan etmektedir.
A- Allah insanları kendilerine tanıtmak istemektedir.Acaba insan kendisini tanımamakta mı dır;evet insan kendisini tanımamaktadır.zira kadim ül ayamda şöyle demektedir.her şeye aşık olmak insanı ya kör eder yada sağır. Çünkü insan hiçbir zaman hatasını kötülüklerini ve noksanlıklarını görmez, Görse dahi kendisine söylemez.
Âşık maşukunun hiçbir kusurunu kabul etmez. Bunu şöyle örneklendire biliriz, Bir kıza âşık olan erkek daima onunla birlikte olmak ister. Âşık olduğu kızla bir süre sonra evlenen erkek aradan birkaç hafta geçtik ten sonra eşinin yüzüne bakar. Ve eşinden sorar senin gözündeki leke ne zaman oldu. Eşi de şimdi oldu der hayret bende olan bu leke iki üç yaşlarında iken düşme sebebi ile olmuştur der. İşte sevgi insanı ya kör eder ya da sağır. İnsan kendisinde veya sevdiklerinde hiçbir zaman hata ve suç kabul etmez. Ancak Allah sınama ile insanı kendine ve topluma tanıtmak istiyor.
B- Allah kullarını yapmış oldukları fiillerini iyi ve kötü işleri ile tanıtmak istemektedir. Eğer bir kişi veya toplumun yapmış oldukları işler o toplumun genel yasalarına aykırı ise yapılan o fiil kötü demektir. Eğer yasalar elimizde bir ölçü olarak olmasa idi biz bir fiilin iyi veya kötü olduğunu bilemezdik Fiilin yanlış veya suç olduğunu anlayamazdık.
Hz.Hüseyin(as) ‘in hareketi olmasa idi bizler Abu sufyan sülalesinin yanlış yolda gittiğini, suçlu ve haksız olduklarını bilemezdik. fedek olayı olmasa idi Peygamberin sahabesini ayırt edemezdik. Bu olay olmadan çoğu sahabeler eşit görünüyordu ama bundan sonra kimin ne olduğu ortaya çıkmış oldu.
Böylece toplum içerisinde insanlar Müslüman, kâfir, münafık gibi sıfatlarla tanınmış olmaktadır. Allah insanları kendi kendilerine ve topluma tanıtmak için imtihan eder.
İMTİHANIN ŞEKİLLERİ
2- NE GİBİ ŞEYLERLE İNSANLAR İMTİHAN OLUNACAK?
Allah insanları kendi istidaları üzerine ve kendi yapmış olduğu ameli, hareketi ve insanın kendi gücüne göre imtihan edecektir. Allah insanları her türlü şeylerle imtihan ediyor. Ölümle, hayır ve şerle, sabırla aç ve susuz kalmakla, can ve mal eksikliği gibi şeylerle imtihan etmektedir.
İnsanların denetimi için Kuran’ı kerimde şöyle buyuruyor.”Herkes ölümü tadacak ve sizi bir imtihan olarak hayırla, şerle de denemedeyiz ve dönüp kapımıza geleceksiniz.”(Enam S.A35)
“Ve ant olsun ki sizden savaşanları ve sabır edenleri bildirmek ve gizlediklerinizi haber vermek için sizi sınamaktadır”.(S.Muhammet A.31)
“Ant olsun ki mutlaka sizi birazcık korkuyla, açlıkla, mal, can ve ürün korkusuyla imtihan edeceğiz”(S.Bakara A/155)
“Öyle bir mabuttur ki sizi yeryüzüne hâkim kılar. Ve size verdiği şeylerle sizi imtihan için bir kısmınızı bir kısmınızdan mevki ve paye bakımından yüceltir. Şüphe yok ki Rabbin, cezaya layık olanın cezasını pek tez verir. Ve şüphe yok ki o suçları örter rahmandır.(S.Enam. A.165)
Allah tüm insanların kendine döneceğini iyi ve kötü işlerle yargılanacaklarını duyurmaktadır. Allah insanların bu dünyada iyi yaşamaları için birçok şeyleri helal ve birçok şeyleri de haram kılmıştır. Hak ve batılı, doğru ve yanlışı da tanıtmıştır.
İnsanlar imtihan için yaratılmış dünya hayatı onlar için geçici bir hayattır. İnsan bunu bilmemektedir asıl döneceği yere ulaşması için kendine bildirilen hükümleri eksiksiz yerine getirmelidir. İnsanın yapmış olduğu her iş hayır ve şer olarak değerlendirilir. Hz.Ali as. Bir gün rahatsız iken dostları ziyaretine giderek, söylediler nasılsınız? Ey Mevla yi müminin. Hz Ali as buyurdu:”Şerdir, Allah insanları nasıl hayır ve şer ile imtihan edecektir, hayır hızlılık ve ihtiyaçsızlıktır. Şer ise fakirliktir” insan hayır ve şer dışında da pek çok şerlerle imtihan edilecektir. Örneğin peygamberlerle, peygamber evlatlarıyla, Kuran hükümleriyle ve belki bazı rüyalarla da imtihan edileceklerdir.
İnsanlar imtihan olduklarında iki gruba ayrılacaklar.
1-İmtihanı kaybedenler
2-İmtihanı kazananlar.
Hiçbir insan kendisine zarar gelmesini istemez. Kendisini müdefa eder, her türlü kötülük ve pislikten korunmak için çaba sarf etmekte, korkuya karşı direnmektedir. Bazı insanlar ise kendilerine zarar gelir diye ilahi hükümleri ve kendi sorumlu olduklarını bırakıyorlar. Bu korkular böyle insanları gerçek ve doğru hareketlerinden alı koyar. Hayır ve şerden alı koyar hatta ilahi teklifleri yerine getirmekten alı koyar. Böyle bir insanda denile bilir ki iman ve inanç diye bir şey yoktur. Ve hiçbir zaman ilahi imtihanda başarılı olamazlar.
İkinci grup: Kendilerini her türlü zorluklardan(korku, açlık ve susuzluk)hayır ve şer önünde sabır ederek, kendi iman ve inancına dayanarak kendisini korur. Bu grup her türlü fedakârlıkta kendilerini müheyya ederler. Allah Kuran’ı keriminde şöyle buyurmaktadır:”Onlar öyle kişilerdir ki halk kendilerine bütün insanlar aleyhinize birleşti, korkun onlardan dedi de bu söz onların inancını artırdı ve Allah yeter bize ve o ne güzel vekildir dediler.”(Ali İmran. A.173).
3-4 İMTİHANI KAZANMIYANIN HÜKMÜ NE DİR.VEYA KAZANIRSA ÖDÜLÜ NEDİR.?
Elbette her kim imtihandan başarı ile çıkarsa karşılığı verilecektir. Bu dünya imtihan dünyasıdır. Herkes denetlenecektir ve herkesin yapmış olduğu ameller göz önüne getirilerek her ne yapmış ise onun karşılığını alacaktır.
“Kim bir zerre ağırlığında hayır yapmışsa karşılığını görür ve kim bir zerre ağırlığı şer yapmışsa yine karşılığını görür.”(Zilzal 7–8).
İnsanlar bu dünyada her ne yapsalar aynısının karşılığını alacaklardır. Allah insanlara her türlü hayır ve şerri tanıtmıştır ve sınırlarını dahi belirlemiştir.
Allah Kuran’ı Kerimde şöyle buyurmaktadır.”İşte bunlardır Allah sınırları ve kim Allah’a ve resulüne itaat ederse Allah onu kıyılarından ırmaklar akan cennetlere sokar ve onlar ebedi kalırlar orda. Ve budur pek büyük bir kurtuluş ve kutluluk. Ve kim Allah ve resulüne isyan eder ve sınırlarını aşarsa, onu daima kalmak üzere ateşe atar ve onadır horlayıcı, aşağılık hale getirici azap.”(Nisa S.A.13–14).
Yukarıda ayetlerle de açıklanan sınırı aşan insanlar cezalandırılır, aşmayanlar ise ödünlendirilir.
Sınırdan amaç nedir ?Acaba bizlerin yaşamış olduğu bu dünyamıdır.?Yoksa Allah!İnsanların iyi bir şekilde yaşamaları için çizmiş olduğu sınırlar mı dır.
Elbetteki Allah insanların iyi bir şekilde yaşamaları ve iyi ödüller almaları için sınırlarını belirtmiştir. Kim Allah’ın sınırını (hükümlerini)aşarsa cezalandırılacak tır.
Aşağıda ceza alacak hükümlerden bazıları şunlardan ibaredir:
1-Allah’a iman etmedi ve yoksulların yardımına koşmadı. Kuran ‘ı Kerim bu konuya ait şöyle buyurmaktadır: “Şüphe yok ki O, pek ulu Allah’a inanmazdı ve yoksulun yiyeceğine bakmazdı. Artık bu gün ona burada bir dost yok”(S.Hakka A.34–37).
2-Mead’a inanmamak, Namaz kılanların safında yer almamak, boş ve çirkin şeylerle eğlenmek, batıla inananların safında yer almak, emiril bil maruf ve nehyi anil münker de bulunmamak.
3-Allah’ın ayetlerini alaya almak, hükümlerini yerine getirmemek ve dünyaya bağlanmak. Casiye suresinde buna işaret en şöyle buyurmaktadır: “Ve denir ki siz nasıl bu güne kavuşacağınızı unuttuysanız bu günde biz sizi unuttuk. Ve yurdunuz ateştir ve size yardımcı yoktur. Bu da Allah ayetlerini alaya almanızdan ve dünya yaşayışının sizi aldatmasından geldi başınıza. Artık bu gün oradan çıkarılmaz onlar ve özürde istenmez onlardan.(casiye A.34/35).
4-Enbiyaların davetini kabul etmemek ve büyük günahlara mürtekip olmak ve de Allah’ın evliyalarına hıyanet etmek.
Hz.Nuh’un kendi davetine uymaksızın büyük günahlara mürtekip oldular. Ve yine Hz. Lut ve Nuh Peygamberlere kendi karıları hıyanet etti. Her ikisinin de ateşe atılması emir buyuruldu. Allah tahrim suresinde örnek olarak şu ayeti beyan etmektedir: “Allah kâfir olanlara Hz Nuh ve Hz Lut’un karılarını örnek getirmektedir. İkisi de temiz kullarımızdan ikisinin nikâhı altında idi. Derken onlara karşı hainlikte bulundular da o iki temiz kul hiçbir surette onları kurtaramadılar. Ve onlara girin ateşe denildi girenlerle beraber.”(Tahrim A.10)
5-O zenginler ki kendilerini hakka nispet mütekebbir ane görüyorlar. Allah şöyle buyurmaktadır:”Fakat imkânı yok ki, şüphe yok ki cehennem alev alev yanmaktadır. Çağırır ölüp gideni ve toplayıp biriktireni.”(s.meariç A.15/18)
İşte böylece cezayı hak edecek kimselerin hangi ceza ve suçun insanı ateşe götüreceğini kısaca anlatmaya çalıştık.
Böylece imtihanla ilgili olan dört sorumuzu ayet ve hadislerle cevaplandırmış olduk.
